مراتب سهگانهی امر به معروف و نهی از منکر:
1) «و آنکر المنکر بیدک و لسانک و باین من فعله بحهد: با دست و زبانت نهی از منکر کن و با تمام وجود از کسی که مرتکب آن میشود، دوری نما». مراتب سهگانهی امر و نهی در این روایت از مشکل به آسان(دست، زبان، قلب) بیان گردیده است. دوری جستن از فرد گناهکار یکی از مراحل مرتبهی قلبی است که در این روایت به عنوان حداقل اقدامی که انسان باید در مقابل مرتکب منکر انجام دهد، ذکر گردیده است.
2) «ایها المؤمنون انه من رأی عدواناً یعمل به و منکراً یدعی الیه فانکره فقد سلم و برئ، و من انکره بلسانه فقد أجر و هو افضل من صاحبه، و من انکره بالسیف لتکون کلمهالله هی العیا و کلمه الظالمین هی السفلی فذلک الذی اصاب سبیل الهدی و قام علی الطریق و نور فی قلبه الیقین: ای مؤمنان، هرگاه کسی دید که به دشمنی و نافرمانی حق عمل میشود و منکری رواج مییابد و آن را قلباً انکار نماید و از آن بیزاری جوید، راه به سلامت برده و از گناه تبرئه میشود. هرکس آن را با زبان نیز انکار کرده و با آن به مخالفت برخیزد، اجر و پاداش نیز دریافت داشته و چنین کسی از قبلی بهتر است. هرکس آن را به وسیله شمشیر انکار و با آن مبارزه نماید و کاری کند که جبههی حق و کلمهالله متعالی شود و جبههی ناحق و جانب ظالمان پست و خوار گردد، او راه هدایت را پیدا کرده بر راه مستقیم و راست قرار گرفته و یقین را در قلبش شکوفا ساخته است». حضرت در اینجا ضمن اینکه نهی از منکر را در سه مرتبهی عملی میداند، ارزش و اهمیت هر یک را نیز یادآور میشود که مرتبهی لسانی را از مرتبهی قلبی و مرتبه یدی را از مرتبهی زبانی بالاتر اعلام میکند. عمل در حد مرتبهی قلبی باعث میشود که انسان خود را سالم نگه داشته و مرتکب گناه نگردد. در مرحلهی زبانی، آمر و ناهی، اجر و پاداش نیز میگیرد و در مرحله پایانی بالاترین پاداش را که عبارت از هدایت به راه راست و حرکت در آن طریق است، نصیب خود میگرداند.
3) «فمنهم المنکر بیده و لسانه و قلبه فذلک المستکمل لخصال الخیر، و منهم المنکر بلسانه و قلبه و التارک بیده فذلک متمسک بخصلتین من خصال الخیر و مضیع خصله، و منهم المنکر بقلبه و التارک بیده و لسانه فذلک الذی ضیع اشرف الخصلتین من الثلات و متمسک بواحدهف و منهم تارک لانکار المنکر بلسانه و قلبه و یده فذلک میت الاحیاء: گاهی فرد با دست و زبان و قلب نهی از منکر میکند، چنین کسی همه خصلتهای خیر را تکمیل مینماید. گاه تنها با زبان و قلب نهی از منکر کرده و مرتبه دستی را ترک مینماید، چنین فردی دو خصلت خیر را به چنگ آورده ولی یکی را ضایع نموده و از دست داده است. گاهی نیز فقط در قلب نهی از منکر نموده و مرتبهی دستی و زبانی را رها میکند وی در این حالت دو خصلت شریف و برتر را از دست داده و تنها به یکی از خصلتهای سهگانه اکتفا نموده است. گاهی نیز نهی از منکر را در زبان، قلب و عمل رها و ترک میکند، در این حالت فرد مزبور مردهی متحرک است». «مردهی متحرک» بهترین تعبیر برای کسی است که حتی در قلبش نسبت به معروفهایی که به آنها عمل نمیشود و منکراتی که رواج پیدا میکند، عکسالعمل نشان نمیدهد. این چنین کسی به راستی که مردهای است در بین زندگان؛ چراکه قلب او که مایهی حیات و مرکز تحرک اوست، از خاصیت افتاده و درواقع مرده است.
4) «اول ما تغلبون علیه منالجهاد، الجهاد با یدیکم ثم بالسنتکم ثم بقلوبکم، فمن لم یعرف بقلبه معروفاً و لم ینکره منکراً، قلب و جعل اعلاه اسلفه و اسفله اعلاء: اولین مرتبهای از جهاد که در آن شکست میخورید، جهاد با دست است، سپس جهاد با زبان و آنگاه جهاد با قلبهایتان میباشد. هرکس در قلبش معروفی را جای ندهد و منکری را از آن نراند، سرنگون میشود». در کلام قبلی حضرت، تارکان فریضهی امر به معروف و نهی از منکر را در مرتبه قلبی، مردهای در بین زندگان، و در اینجا سرنگون شدهای که سرش به پایین و پاهایش به طرف بالاست، معرفی نموده است. این عبارتها، تحقیرآمیزترین تعبیراتی هستند که زبان امام معصوم نسبت به این دسته از افراد بیان شده است.
روایتهای مذکور همگی در مقام بیان مرتبههای سهگانهی امر به معروف و نهی از منکر و ارزش و اعتبار هر یک از آنها هستند که انسان مؤمن باید در هر سه مرتبه، عامل به این فریضه باشد تا رضایت خداوند متعال را بطور کامل کسب نماید. در دستهای دیگر از روایتها و احادیث از قول امام اول شیعیان، مرتبه قلبی به عنوان حداقل وظیفه یک مکلف مورد توجه خاص قرار گرفته و آن حضرت از شیعیان میخواهد اگر برای عمل به مراتب زبانی و دستی عذر و یا بهانهای دارند، لااقل در مرتبه قلبی به درستی عمل نمایند. همچنین مرتبه قلبی خود دارای مراحلی است که انتظار هست حداقل انسان، پایینترین مرحله از این مرتبه را کسب نماید.